گره گشای

امروز عزیزی به بهانه ای شعری را به یادم آورد که همانجا قصد کردم آنرا برایتان بنویسم. شعری لطیف و انسانی، مناسب حال انسان زمینی. اصل شعر، طولانیست، می توانید انرا با نام "گره گشای" در دیوان اشعار پروین اعتصامی پیدا کنید. در اینجا بحشهایی از آنرا برایتان نقل می کنم:

حکایت "پیرمردی مفلس و برگشته بخت" است که "هم پسر هم دخترش بیمار بود، هم بلای فقر و هم تیمار بود". روزها در بازار و کوی در پی روزی روان می شد به گدایی. شبی که چیزی گیرش نیامده بود، رفت به آسیابی و دهقان، یک دو جام گندم به او بخشید. گندم را در بقچه ای بست و به کمر گره زد و روان شد و با خدا زمزمه کرد:

گر تو پیش آری به فضل خویش، دست
برگشایی هر گره کایام بست

می خرید این گندم ار یکجای، کس
هم عسل زان می خریدم هم عدس

بس گره بگشوده ای از هر قبیل
این گره را نیز بگشا ای جلیل

خلاصه از خدا می خواست که گره از کارش بگشاید و کسی را پیش آرد تا گندم را یکجا از او بخرد:

این دعا می کرد و می پیمود راه
ناگه افتادش به پیش پا نگاه

دید گفتارش فساد انگیخته
وان گره بگشوده، گندم ریخته!

خدا گره اش را گشوده بود، اما گره انبان گندمش را! از اینجا گفتگوی لطیف پیرمرد بخت برگشته با خدا شروع می شود؛ خود را جای او بگذارید و بخوانید و – اگر طلبید – نم اشکی هم گوشه چشم بنشانید:

بانگ بر زد: کای خدای دادگر
چون تو دانایی، نمی دانی مگر؟

سالها نرد خدایی باختی
این گره را زان گره نشناختی؟!

این چه کار است ای خدای شهر و ده؟
فرقها بود این گره را زان گره!

من تو را کی گفتم ای یار عزیز
کاین گره بگشای و گندم را بریز؟!

ابلهی کردم که گفتم ای خدای
گر توانی این گره را برگشای!

آن گره را چون نیارستی گشود
این گره بگشودنت دیگر چه بود؟

من خداوندی ندیدم زین نمط
یک گره بگشودی و آن هم غلط؟!

نمی دانم شما هم هیچوقت چنین حالی را تجربه کرده اید؟ لابد کرده اید! گیرم هیچگاه چنین هنرمندانه با او سخن نگفته باشید!

اما بخوانید ادامه ماجرا را:

الغرض، برگشت مسکین دردناک
تا مگر برچیند آن گندم ز خاک

چون برای جستجو خم کرد سر
دید افتاده یکی همیان زر!

و دو زاری اش افتاد! اگر این حال را هم تجربه کرده اید، باز هم همراه شوید:

سجده کرد و گفت کای رب ودود!
من چه دانستم تو را حکمت چه بود؟

هر بلایی کز تو آید رحمتیست
هر که را فقری دهی، آن دولتیست!

زان به تاریکی گذاری بنده را
تا ببیند آن رخ تابنده را

تیشه، زان بر هر رگ و بندم زنند
تا که با لطف تو پیوندم زنند

گر کسی را از تو دردی شد نصیب
هم سرانجامش تو گردیدی طبیب

هر که مسکین و پریشان تو بود
خود نمی دانست و مهمان تو بود

بر در دونان چو افتادم ز پای
هم تو دستم را گرفتی ای خدای

گندمم را ریختی تا زر دهی
رشته ام بردی که تا گوهر دهی

در تو پروین، نیست فکر و عقل و هوش
ورنه دیگ حق نمی افتد ز جوش!

خدا رحمت کند صاحب این طبع لطیف را.